In het seizoen 2005-2006 heeft Pionier geëxperimenteerd met een nieuwe werkwijze en niet zonder succes. Onder begeleiding van Pionierlid Jos Joore werd als collectief gewerkt aan de voorstelling MAKEL. MAKEL werd eind juni dat seizoen in het Utrechts Centrum voor de Kunsten zeer goed ontvangen door een publiek van theatermakers en -liefhebbers. Speler en bestuurslid Tineke Hoopman vroeg Jos Joore naar zijn ervaringen.

Hoe kwam je op het idee om met Pionier – een groep die altijd onder begeleiding van professionele regisseurs werkte- als collectief een theatervoorstelling te gaan maken?

Dat was een combinatie van twee dingen. Ten eerste dacht ik “dat kan ik ook”. Niet dat een stuk maken eenvoudig is, maar ik merkte de afgelopen jaren dat ik steeds meer de behoefte kreeg om naast het spelen zelf theater te maken. Bovendien heb ik zo mijn eigen ideeën. Ten tweede wilde ik meer gebruik maken van alle ervaring en kennis die spelers hebben. Een ‘klassieke’ regisseur draagt natuurlijk veel bij, maar kan ook tot een zekere luiheid bij spelers leiden. Als je een stuk op collectieve basis maakt worden spelers meer op scherp gezet, waardoor ze beter hun ei kwijt kunnen, ieder op zijn eigen manier.

Waarom koos je voor de tekst van de film Glengarry Glen Ross als basis voor MAKEL?

Het stuk gaat over de perverse kantjes van commercie en dat vind ik een zeer interessant onderwerp, juist omdat het in het theater weinig wordt aangesneden. Verder bevat het stuk virtuoze dialogen en heeft het een heldere dramatische lijn, waardoor het goed neer te zetten is in de vorm van echt acteurstoneel. Dat laatste sloot mooi aan bij mijn wens een stuk te maken waarin het spel centraal staat, een beetje in de Britse traditie. Daarnaast is het ook een erg lastig stuk, wat me een paar keer heeft doen twijfelen of het wel een goede keuze was om dit experiment mee aan te gaan. Dat is gelukkig meer dan goed gekomen.

Is MAKEL geworden wat je ervan verwacht had?

Ik had stilletjes gehoopt een confronterend, dwingend stuk neer te zetten dat het publiek soms zacht en soms hard zou weten te raken. Stilletjes, want ten slotte heb je natuurlijk maar beperkt grip op het eindresultaat, dat in belangrijke mate wordt bepaald door het talent, de energie en de werklust van de spelers. Uiteindelijk durf ik wel te zeggen dat we erin geslaagd zijn aan mijn verwachtingen te voldoen, en die vaak zelfs te overtreffen. Ik merkte aan het publiek dat het stuk ook echt overkwam. Zelfs op mij, terwijl ik iedere lettergreep inmiddels wel honderd keer had omgedraaid.

Wat werkte voor de spelersgroep in dit proces?

Als je spelers in de gelegenheid stelt om elkaar te bekritiseren, dan ontstaat er een interessante dynamiek binnen de groep. Enerzijds worden repetities een bruisend feest, met veel waardevolle inbreng en de mooiste ideeën. Anderzijds blijft acteren een kwetsbare bezigheid, wat niet altijd goed past bij openlijke en vaak onverbloemde kritiek van je medespelers. Hierdoor zijn enkele keren problemen ontstaan, die ik heb geprobeerd zo goed mogelijk op te lossen. Ik vind dat dit erbij hoort, dat het ooit ergens pijn moet doen, wil je uiteindelijk iets moois maken. Verder is duidelijk geworden dat er altijd iemand nodig is die een brede visie heeft op het stuk en op het juiste moment knopen doorhakt.

Wat zou een volgende keer anders moeten?

Echte vrijheid beleef je binnen de veiligheid van duidelijke grenzen. De vrijheid van het maken van een stuk als MAKEL heeft volgens mij dan ook harde afspraken nodig over wat je van elkaar mag verwachten. Hoe moeten spelers zich voorbereiden, wanneer, waarover en in welke vorm kun je kritiek leveren? En vooral: wat gebeurt er als iemand zich niet aan de regels houdt? Door de ervaring met deze productie kan ik de volgende keer de spelregels nog duidelijker maken en beter bewaken. Bovendien denk ik dat de ervaring met deze productie ook helpt om valkuilen te vermijden.

Wat kunnen we dit seizoen van Pionier verwachten?

We zitten alweer midden in het proces van De Mooie Vreemde, een voorstelling met meer fysieke aspecten, maar wel met hetzelfde dwingende karakter over een actueel thema. Een prachtig stuk om onze eigen xenofobe en gewelddadige trekjes tegen het licht te houden. Daarnaast gaan we vanaf februari onder begeleiding van de gastregisseur Marjolein Macrander werken aan Meeting Point. Een zo mogelijk nog grotere uitdaging, omdat we dan vanuit improvisatie-opdrachten zelf een stuk gaan ontwikkelen en schrijven. In beide producties zullen de ontwikkeling van de groep en individuele spelers alle aandacht krijgen tijdens het repetitieproces, wat zich hopelijk opnieuw zal vertalen in heldere voorstellingen die ons publiek weten te raken.

Wat brengt de toekomst voor Pionier?

We hopen in de komende jaren de kwaliteit van onze spelers en producties steeds verder te verhogen. Wij denken dat deze kwaliteit, in combinatie met een uitstekende promotie, ons in staat stelt een breder publiek te trekken, met behoud van de passie en het plezier binnen de groep.

Voor Pionier regisseerde hij:
2006-2007: De Mooie Vreemde
2005-2006: MAKEL